پاسخ گذاری جزاییِ تقنینی در حمایت از اصالت پژوهش؛ موردکاوی انتقادیِ دو قانون و مقرره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار حقوق جزا و جرم شناسی پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی (سمت)، تهران، ایران.

10.22091/diplic.2025.11660.1015

چکیده

تقلب در تهیه و عرضه آفرینه‌های پژوهشی، در زمره جرائم و تخلفات خطیر و موجب آسیب جدّی به شاخص‌های توسعه دانش در کشور است؛ که در ماده واحده قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی مصوب 1396، جرم‌انگاری شده است. این قانون، به نارسایی‌های مبتلاست که اصلاح سیاستگذاری حقوقی کشور در پیشگیری و مجازات تخلفات و جرایم علیه پژوهش‌ را با موانعی روبرو می‌کند. از جمله نارسایی-های قانون مزبور در پاسداشت حقوق مالکیت فکری و اخلاق پژوهش عبارتند از: گستردگی قلمرو استثنائات مندرج در تبصره (5) قانون مزبور، محدودسازی تکالیف پیشگیرانه نهادها به جرایم پژوهشی و غفلت از تکلیف به پیشگیری از تخلفات پژوهشی در تبصره 7، نقض اصل شخصی-بودن مسئولیت حقوقی در تبصره 9 قانون مزبور که نقض ناموجه حق-الزحمه مالی اساتید قانونمدار و خدمتگزار به دانشجویانی که پایان‌نامه را دور از چشم اساتید به نحو متخلفانه/مجرمانه ارائه کرده‌اند، و خارج کردنِ تخلفات پژوهشیِ طلاب از شمول قانون و اکتفا به فقط جرایم آنها در بند (ت) تبصره 6 قانون مزبور. همچنین نقدهایی به «دستورالعمل نحوه بررسی تخلفات پژوهشی و مصادیق تخلفات پژوهشی» (مصوب 1393 وزارت عتف) وارد است. این مقاله، به روش تحلیل انتقادی گفتمان مقررات، در چارچوب جرم‌شناسی حقوقیِ انتقادی، به نقد برخی اشکالات مقررات حامی اخلاق پژوهش می‌پردازد و نقش شیوع «قلدری آکادمیک» در تشدید ضعف حاکمیت مقررات اخلاق پژوهش را برجسته می‌نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسفندیاری، محمد (1401). کتاب‌پژوهی؛ پژوهش‌هایی درزمینهٔ کتاب و نقد کتاب. چاپ اول، تهران: نشر نی.
جمالی زواره، بتول و دیگران (1397). «واکاوی آیین‌نامه ارتقاء اعضای هیئت‌علمی: چالش‌ها و پیامدها»، مجله آموزش عالی ایران، دوره 10، شماره 1.
خاقانی اصفهانی، مهدی (1402). «ترمینولوژی بدرفتاری‌های آکادمیک؛ نقد جرم‌شناختی ناموازنهٔ روابط دانشگاهیِ قدرت»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، دوره 12، شماره 45.
خاقانی اصفهانی، مهدی و حاجی ده‌آبادی، محمدعلی (1392). «بومی‌سازی سیاست جنایی با تأکید بر نقد اهم مدل‌های غربی و گفتمان‌های فقهی سیاست جنایی»، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دوره 46، شماره 1.
خلیل‌اللهی، ملیکا؛ صادقی، محسن و معظمی، شهلا (1403). «اثر نگرش و مبانی اقتصادی بر سیاست‌گذار کیفری درزمینهٔ مالکیت فکری»، مجله پژوهش‌های حقوقی، دوره 23، شماره 59.
دلماس‌مارتی، می‌ری (1398). نظام‌های بزرگ سیاست جنایی اسلام، ترجمه: علی‌حسین نجفی ابرندآبادی. چاپ چهارم، تهران: نشر میزان.
رشیدی، زهرا و روحانی، شادی (1401). «مطالعه قلدری دانشگاهی در گروه‌های آموزشی؛ مورد مطالعه (علوم انسانی و فنی‌مهندسی)»، فصلنامه آموزش مهندسی ایران، دوره 24، شماره 93.
رشیدی، زهرا (1400). قلدری آکادمیک. چاپ اول، تهران: انتشارات مؤسسه  پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی عالی.
الستی، کیوان (1400). «مطالعه نقش دستورالعمل‌های مقابله با سوءرفتارهای علمی در سلامت علمی»، فصلنامه سیاست علم و فناوری، دوره 4، شماره 4.
سلطانی، علی‌اصغر (1387). قدرت، گفتمان، زبان. تهران: چاپ دوم، نشر نی.
عالیخانی، سکینه؛ حبیبا، سعید؛ عالی‌پور، حسن و الهی‌منش، محمدرضا (1400). «چالش‌ها و راهکارهای حمایت کیفری از آفریده‌های فکری و هنری مُد (مطالعهٔ تطبیقی نظام‌های حقوقی، ایران، فرانسه و آمریکا)»، فصلنامه مطالعات فرهنگ ارتباطات، دوره 22، شماره 56.
 عطاپور، هاشم (1402). پایگاه‌های اطلاعاتی علم‌سنجی در ایران و جهان. چاپ اول، تهران: انتشارات سمت.
کشاورز، خدیجه [و همکاران] (1401). «نگاه جامعه‌شناختی به وقوع آزار جنسی در دانشگاه»، دوفصلنامه مسائل اجتماعی ایران، دوره 13، شماره 2.
 مرادی، امیر (1402). جستارهایی در اخلاق عدالت کیفری و جرم‌شناسی. چاپ اول، تهران: انتشارات میزان.
مروتی، مرضیه و عرفان‌منش، محمدامین (1399). «سلب اعتبار بروندادهای علمی و مصادیق بداخلاقی پژوهشی»، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، دوره 15، شماره 4.
 نیوبورن، تیم و تریوور، جونز (1394). «انتقال سیاست و عدالت کیفری؛ بررسی تأثیر آمریکا بر سیاست کنترل جرم بریتانیا»، ترجمه: محمد جوان‌بخت. چاپ اول، تهران: انتشارات مجد.
 ووداک، روث و میر، مایکل (1402). «روش‌های گفتمان‌پژوهی انتقادی»، ترجمه: محسن نوبخت. چاپ اول، تهران: انتشارات سیاهرود.